Çhath puca
Hindu dini geleneğinde önemli bir yere sahip olan festivallerden biri de Çhath puca’dır. Bu festival Divali ve Holi gibi büyük festivaller kadar popüler olmasa da Hindistan’da özellikle Bihar, Charkhand, Uttar Pradeş, Madhya Pradeş’in bazı bölgelerinde ve Nepal’in birkaç bölgesinde çoşkuyla kutlanan bir Hindu festivalidir. Hindular için önemli bir yere sahip Çhath puca karanlığı ortadan kaldırdığına, herkese yaşam ve enerji sağladığına inanılan tanrı Sūrya’ya şükranlarını iletmek için kutlanılır. Bu yazımda Çhath pucanın ne olduğu, ne zaman ve nasıl kutlandığı ile ilgili bilgiler vereceğim.
Çhath Puca/Çhaṭh Pūcā Nedir?
Hindu dini festivalleri ya bir tanrıya, tanrıçaya ya da tanrı veya tanrıçanın bir eylemine, onunla ilgili bir olaya dayanır. Çhath puca da güneş tanrısı Sūrya’ya adanır. Hindu dini düşüncesine göre Güneş, her varlığın görebildiği bir tanrıdır ve yeryüzündeki tüm canlıların yaşamının temelidir. Dolayısıyla Çhath puca Hindu dini geleneğinde özel bir yeri olan güneşe tapınma festivalidir. Bu festivalde güneş tanrısının yanında güneş tanrısı Sūrya’nın kız kardeşi ve tanrı Brahman’nın zihin doğumlu çocuklarından biri olan Çhatti Maiyā (mātā)’ya da ibadet edilir. Bu tanrıçanın çocukları hastalıklardan ve kötülüklerden koruduğuna ve onlara uzun ömür ve sağlık verdiğine inanılır. Bu nedenle bu festival Çhaṭh pūcā olarak bilinir. Çhath puca genellikle Bihar, Uttar Pradeş, Batı Bengal ve Charkand eyaletlerinde kutlanır. Festivalin 11. Yüzyılda racput hanedanlıklarından biri olan Gahadavala hanedanlığı tarafından Varanasi şehrinde başlatıldığı söylenir. Ancak Rāmāyaṇa ve Māhābharata destanında bu festivalin kutlanıldığından söz edilir.
Rāmāyaṇa destanında Rāma ve Sītā’nın sürgünden Ayodhya’ya dönmesinin şerefine Dīvalī’yi kutlar. Kutlamanın altıncı günü Rāma Krallığının (Ramracya) kurulur ve bugün de Rāma ve Sītā oruç tutar. Sītā, Surya Şashthi (Çhath Puca) ibadeti yapar. Bu ibadet sonrası Sītā kutsanır ve ona oğulları Lava ve Kuşa ihsan edilir. Māhābharata destanında ise bu ibadet Kuntī tarafından Lakşagriha’dan kurtulduğunda icra edilir. Ayrıca Kuntī’nin bu ibadet sonrasında oğlu Karna’ya gebe kalır. Tanrı Sūrya Karna’ya bir zırhı ve küpe verir. Böylece o, güneş tanrısı kadar parlak, güçlü ve büyük bir savaşçı olur. Karna her gün beline kadar suya girer ve saatlerce Sūrya’ya tapar ve ona su ikram eder. Bu nedenle bugün bile Çhath pucanın üçüncü ve dördüncü gününde suda beline kadar ayakta durarak Sūrya’ya su, meyve, çiçek vb. şeylerle sunu (arghya) sunarak ibadet etme geleneği devam eder.
Çhath Puca Festivali Ne zaman Kutlanır?
Çhath puca festivali yılda iki kez kutlanır. Hint alt kıtasında kullanılan birkaç bölgesel takvimden biri olan Vikram Samvat takviminin Kartika (Ekim-Kasım) ayının altıncı gününde yani hilalinde ve Çaitra (Mart-Nisan) ayının hilalinde kutlanılır. Geniş çapta kutlanan Çhath puca Kartika ayında olandır. Bu, Dīvalī festivalinden altı gün sonraya denk gelir. Bu festival 2022’de 28-31 Ekim, 2023’te 19-22 Kasım’da, 2024’te 7-10 Kasım, 2025’te 28-31 Ekim’de kutlanacaktır.
Çhath Puca Festivali Neden Kutlanır?
Brahmavaivarta Purāṇa’da geçen mite göre birinci Manu Svayambhu’nun oğlu Kral Priyavrat’ın çocuğu yoktur. Kralın buna çok üzüldüğünü gören Māhaṛshi Kaşyap ondan bir yacña (ritüel) yapmasını ister. Kral yacñayı yaptıktan bir süre sonra eşi kraliçe Malini bir erkek çocuk doğurur. Ancak bebek dünyaya ölü olarak gelir. Kral ve tüm aile üyeleri buna çok üzüldüğü sırada gökyüzünde üzerinde Mātā Şaşthi’nin oturduğu bir araç görülür. Kral ona hemen dua etmeye başlar. Yeryüzüne inen Mātā Şaşthi kendisinin tanrı Brāhma’nın zihin doğumlu kızı olduğunu, dünyanın tüm çocuklarını koruduğunu ve tüm çocuksuz ebeveynlere çocuk ihsan ettiğini söyler. Sonra tanrıça Mātā Şaşthi kral ve kraliçenin cansız çocuğu yaşaması için elleriyle kutsar. Kral, tanrıçanın bu lütfundan çok memnun kaldı ve ona tapınır. Bu ibadette sonra bu festivalin yeryüzündeki hayatın nimetlerini ihsan ettiğine şükretmek, ailelerinin iyiliği, çocuklarının refahı ve bazı dileklerin kabul edilmesini istemek için kutlandığını inanılır.
Çhath Puca Festivali Nasıl Kutlanır?
Kartik ayının hilal zamanında icra edilen Çhath puca ibadeti dört gün sürer. Festivalin merkezinde katı bir oruç (çhath vrat) vardır. Bu çhath orucunu çoğunlukla kadınlar tutmakla birlikte bazı erkekler de tutar. Oruç tutan kadınlara “parvaitin” denir. Dört gün süren bu orucun tutulması gerekir. Genelde kadınlar bu orucu erkek çocuklarının iyiliği, erkekler ise tam bir özveri ile arzu ettikleri işin başarılı olması için oruç tutarlar. Yemeğin yanında rahat yataktan da feragat edilir. Bu dönemde festival için yapılan odada oruçlu kişi geceyi battaniye ya da çarşaf yardımıyla yerde geçirir.
Çhath pucanın birinci günü “Nahay Khay” (yıkanmak, yemek)’dır. Bugün evler temizlenir ve kutsanır. Festivali kutlayanlar çevrelerini temiz ve düzenli tutmaya özen gösterirler. Sonra Ganga (Ganj) nehrinde veya yakınlardaki bir gölette, nehirde yıkanırlar. Oruç tutanlar tırnaklarını vb. kestikten sonra banyo yaparlar. Ganga nehrine gidenler yıkandıktan sonra evlerine geri dönerken yanlarına yemek pişirmede kullanmak üzere Ganga’nın suyunu alırlar. Yemek toprak veya bronz bir kapta pişirilir. Yemek hazırlandığında önce oruçlu olan başlar daha sonra aile üyeleri ona eşlik eder.
Çhath pucanın ikinci gün “Kharna ve Lohanda” (Yemek pişirme) günüdür. Bütün gün oruç tutulur. Akşamında pirinç, şeker kamışı suyu ve şeker kullanarak khir yani sütlaç yapılır. Oruçlu yapılan bu tatlı güneş tanrısı Sūrya’ya sunduktan sonra evde yalnız kalabileceği bir yere geçer. Daha sonra orucunu açar. Oruçlunun tek başına yemek yerken herhangi bir ses duyması bayram kurallarına aykırıdır. Tatlıyı yiyen kişi otuz altı saat sürecek yeni bir oruca başlar. Bu oruç nircala (susuz) olarak isimlendirilir. Kişi tekrar oruç tuttuktan sonra, tüm aile üyelerine, arkadaşlarına ve akrabalarına aynı sütlacı ve ekmeği yedirir. Bütün bu sürece ‘Kharna’ denir.
Üçüncü gün “Sandhya Arghya” (Akşam sunusu) günüdür. Bu gün Kartik ayının hilalin göründüğü gündür. Gün boyunca tüm halk birlikte ibadet için hazırlık yaparlar. Çhath puca için özel sunular hazırlanır. Daura adı verilen bambudan yapılmış bir sepetin içine hindistan cevizi ve beş çeşit meyve konulur. İbadet ettikten sonra evin erkeği onu elleriyle alır ve sunuyu sunacapı ghata (nehrin kenarına yapılmış basamak) götürür. Bir nehir veya gölet kıyısında kadınlar hane halkının bir üyesi tarafından yapılmış bir platformda oturur. Nehirden bir miktar çamur çıkarıldıktan sonra Çhatti Maiyā (mātā)’nın sunak yerine tüm ibadet nesneleri konulur, sunular sunulur ve bir mum (dipa) yakılır. Gün batımından kısa bir süre önce Sūrya’ya tüm ibadetler bitirilir, suda diz boyu ayakta durarak batan güneş tanrısı Sūrya’ya son sunular gerçekleştirilir.
Dördüncü gün “Uşa Arghya” (şafak sunusu) günüdür. Bugünün sabahında yükselen güneşe getirilen çiçekler ve meyveler sunulur. Oruç tutanlar suyun içinde doğuya bakarak ayakta durur ve Suryapasana (merkezde güneş tanrısının olduğu ibadet) ibadeti yapar. İbadet bittikten sonra ghat ibadeti gerçekleştirilir. Oruçlu kişi orada bulunanlara prasad yani sunuları dağıtıldıktan sonra oruç evine gelir ve evde ailesine de prasad dağıtır.