Hitopadeşa
Hint masal edebiyatı dünyanın en eski masal edebiyatını oluşturur. Öyle ki Hint masalları daha sonra Arapça ve Farsça yapılan çeviriler başta olmak üzere pek çok dile çevrilmiş, Grimm kardeşi Thomas Man, Hans Christian Anderson gibi pek çok yazara ilham kaynağı olmuştur. Çoğu Sanskṛt dilinde yazılmış masallar gençlere önemli yaşam felsefelerini, ahlak kurallarını, siyaseti öğretmek için yazılmıştır. Daha önce Hindistan’ın ve dünyanın en eski masal kitabı Pançatantra’dan bahsetmiştik. Kısa masalların bir derlemesi olan Hitopadeşa birçok dile çevrilen, en çok okunan önemli bir edebi esedir. Bu yazımızda ise Pançatantra temelli Hitopadeşa eserini ele alacağız. Hitopadeşa’nın içeriği ve bölümleri hakkında bilgi vereceğiz.
Hitopadeşa
Hitopadeşa Hint masal edebiyatının temel taşlarından birdir. Fabl türünde olan eser “faydalı eser”, “uygun öğüt”, “dostça tavsiye” gibi anlamlara gelir. Metnin tarihi ve yazarı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ancak metnin yazarı son kısmında kral Dhavala Çandra’nın görevlendirmesiyle bu eseri yazdığını söyleyen Nārāyaṇa atfedilir. Dolayısı ile metnin tarafından 800 ile 950 arasında yazıldığı düşünülür. Metnin en eski nüshası Nepal’de bulunan 1373 tarihli el yazmalarıdır. Hitopadeşa’nın yazarı her bölümün sonunda tanrı Şiva’nın kutsamalarını dileyen ifadelerle bitirir. Bunlar bizlere yazarın Şivacı olabileceğini akla getirir. Bu eşsiz eser 2006 yılında Hindolog Korhan Kaya tarafından dilimize kazandırılmıştır.
Hitopadeşa’nın İçeriği
İsminden de anlaşılacağı üzere Hitopadeşa herkesin refahı ve yararı için öğüt veren ve öğüt veren bir masallar koleksiyonudur. Hem insan hem hayvan karakterler içeren masallar dünyaya ve siyasi hayata dair tavsiyeler içerir. Hikâyeler birbirini takip eder ve yazarın amacına hizmet eder.
Üslup ayrıntılıdır ve çeşitli konuşmacılar tarafından vurgulanan noktaları göstermek için sık sık özlü mısra araları vardır. Hitopadeşa eski Sanskṛt masal klasiği Pançatantra’ya oldukça benzerdir. Her ikisinin de benzer bir çerçeve hikâye ile başlar ve devam eder. Hitopadeşa’daki hikâyelerin çoğu Panchatantra’dan alınır.
Eser genel itibari ile nesir şeklinde olmakla birlikte araya şiirler ve özdeyişler yerleştirilmiştir. Bu şiirlerin sayısı yaklaşık altı yüz yetmiş dokuzdur. Didaktik hikâyeler içindeki şiirler ahlaki, siyasi ve sosyal kurallar anlatır. Şiirler Mahābhārata ve Purāṇa metinlerinden alınan ahlaki dersleri aşılamayı amaçlar. Ahlaki öğretileri aktarmayı amaçladığından dili çok basittir. Hitopadeşa’non dilinin basit ve anlaşılır eserin uzun süre hatta günümüzde de etkili olmasını sağlamıştır. Mahābhārata ve Purāṇa metinlerinin yanında Nārāyaṇa Kāmandakīya’nın siyaset ve devlet idaresi üzerine manzum bir risale olan Nītisāra’dan da yararlanır. Hitopadeşa’da bu metinden yaklaşık doksan mısra yer alır.
Hitopadeşa’da hayvanların kahraman olarak kullanılması, mizah, hiciv, şakalar, alışılmamış düşünce ve davranışlar, ilkel arzular ve mantıksı, manasız davranışlar gibi yaklaşımın basitliği ve çocuksu niteliği onun temel didaktikliğini gözden kaçırmaya neden olmamalıdır. Zira eserde sosyo-duygusal pedagojisinin yanı sıra, insan davranışını alışılmışın dışında ve saygısız bir şekilde ele alışı sadece yazıldığı döneme değil her zamana hitap etmeyi sağlar.
Hitopadeşa’nın Bölümleri
Hitopadeşa yukarıda bahsedildiği üzere Pançatantra temellidir. Nitekim her iki metnin çerçeve hikayesi bir kralın tembel ve değersiz oğullarını devlet adamlığında ve daha genel olarak dünyevi bilgelikte eğitme ihtiyacından kaynaklandığından aynıdır.
Pançatantra’nın aksine Hitopadeşa’da dört kitap veya bölüm vardır. Üçüncü kitabın çerçeve hikayesi Pançatantra’nın üçüncü kitabın bir benzeridir. Dördüncü kitabın ana hikayesi ise yenidir. Ancak üçüncü kitaba ait bir parça olarak düşünülmüş ve Pançatantra’nın üçüncü kitabının başlığı verilmiştir. Pançatantra’nın dördüncü kitabı tamamen çıkarılmıştır. Çerçeve hikâyeler dahil olmak üzere Pançatantra’nın beşinci kitabının hikâyeleri Hitopadeşa’nın üçüncü ve dördüncü kitaplarında yer almıştır. Yine Pançatantra’nın birinci kitabına ait öykülerden bazıları Hitopadeşa’nın dördüncü kitabına aktarılır. Bu doğrultuda Hipoteşa’nın beş kitabına göz atacak olursak;
Metin tanrı Şiva’ya saygı ifadesi ile başlar. Birinci kitap mitralābha’dır. Dost kazanma şeklinde çevrilebileceğimiz bu kitapta bilge ve samimi arkadaşların fakir veya yoksul olabileceği ancak hayatta başarılar elde etmesine yardımcı olabileceklerin onlar olduğu ele alınır. Burada dokuz hikâye yer alır.
İkinci kitap suhribheda yani dostların ayrılmasıdır. Büyük dostlukları kıskanan zalim ve haset varlıklar, kişiler tarafından yok edilebileceği anlatılır. Kitap yanlış bilgilendirmenin anlaşmazlıklara odaklanmanın, gerekli soruşturma yapılmadan aceleci davranmanın ve iletişim eksikliğinin arkadaşlar arasında bir anlaşmazlığa ve arkadaşlığın bitmesine sebep olacağına vurgu yapar. Suhribheda’da on hikâye bulunur.
Üçüncü kitap Viragha yani savaş kitabıdır. Burada savaş, açgözlülüğün, başkalarının eleştirisinin, kötü insanların ve ideolojilerinin, kötü danışmanların, zalim ve nankör liderin, zayıf diplomasinin bir sonucu olarak tanımlanır. Bu kitapta on hikâye anlatılır.
Dördüncü kitap Samadhi’dir. Barış şeklinde çevirebileceğimiz bu kitapta doğru sözlü, erdemli, adil, başarılı, çok kardeşi olan, kendi değerini bilen kişilerle barışı aramanın iyi olduğunu belirtilir. Kişinin kişi kendi davranışını ve kendi arayışını rakibininki kadar incelediğinde, iyi arkadaşlarının tavsiyelerine dikkat ettiğinde, rakibin karakterine uygun saygı ve anlayışla davrandığında barış elde edeceğini gösterir. Samadhi kitabında on üç hikâye yer alır.
Önerilen Kitap
Narayana, Hitopadeşa, çev. Korhan Kaya, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020. (III. Baskı)