Paan (Pān) Güney Asya’ya özgü bir çeşit asma bitkisidir. Paan (Pān), betel yaprağı, tembul olarak da bilinir. Gölgeli tropik koşullarda yetişen Paanın (Pān) kalp şeklinde yaprakları olan salkıma benzeyen çiçeksi oluşumu ile yaprak dökmeyen çok yıllıktır. Paan (Pān) Hindistan’da çok meşhur bir bitkidir. Hintliler Paanı (Pān)/ Betel yaprağını alternatif tıpta, yemekte ve dini törenlerde sıkça kullanır. Bu yazımızda Paan/Betel yaprağının ne olduğundan, kullanımın alanlarından ve paan çiğneme kültüründen bahsedeceğiz.

Paan/Betel Yaprağı Nedir?

Paan/betel yaprağı çok yıllık bir bitkidir. Hindistan’ının farklı bölgelerinde yetiştirilir. Bir çeşit asma olan paan/betelin parlak yeşil kalp şeklinde yaprakları vardır. Kedicik adı verilen küçük sivri uçlarda düzenlenmiş beyaz çiçekler üretirler. Erkek ve dişi olmak üzere iki çeşidi vardır. Erkek bitkiler dişilerden daha sık yetiştirilir. Kesimler yoluyla eşeysiz çoğaltılır. Sulu, tuzlu, alkali topraklar ekimi için uygun değildir.

Paan/Betel Yaprağının Hint Kültüründeki Yeri

Paan/betel yaprağı Hint kültüründe önemli bir yere sahiptir. Dini törenlerde, evliliklerde uğurlu kabul edilir ve Ayurveda tıbbında tedavi amaçlı kullanılır.  Sırasıyla bunlara değinelim.

Sağlık Alanında Paan/Betel yaprağı

Sağlık alanında paan/betel yaprağı çok eski zamanlardan itibaren kullanılır.  Paan/betel yaprağı kendi başına A, B1, B2, B3 ve C vitamin deposudur. Ayrıca kemik erimesini azaltan hatta önleyen bol miktarda kalsiyum içerir. Kalsiyun kaynağı olduğundan emziren annelere tavsiye edilir. Paan/betel yaprağı harika bir kan sulandırıcıdır. Kakule ve karanfil ile tüketildiğinde gaz ve asitliği azaltmaya yardımcı olur. Eski Hint tıp adamlarının en büyüğü ve dünyanın ilk cerrahı olan Suşrata paan/betel yaprağı ağzı temiz tutar, sesi, dili ve dişleri güçlendirir ve hastalıklara karşı koruduğunu söyler. Ayrıca bu yaprak sindirime yardımcı olur. Düzenli olarak paan/betel yaprağı yemek insan vücudunun vata ve kapha doşalarını dengelemeye yardım eder. Günde bir tembul yaprağı tüketmek mide için en uygun ph seviyeleri dengesini üretir, sistemdeki toksinleri temizler. Paan/betel yaprağının suyu genellikle enfekte kulaklar ve irinleri tedavi etmek için kullanılır. Yine bu yaprağın suyu baş ağrısı için alna sürülür.

Hint Yemeğinde Paan/Betel yaprağı

Paan/Betel Hint yemeklerinde aramo ve tat vermesi için kullanılan bir bitkidir. Hint mutfağında paan/betel yaprağı biber tadı vermek için genellikle çiğ olarak yemeklere katılır. Ayrıca yemeklerin sonunda ağız spreyi olarak sade paan/betel yaprağı veya tatlı paan/betel yaprağı sunulur.

betel yaprağından yapılmış pilav

Güney Hindistan’ın eyaletlerinden Tamil Nadu’da pirinç paan/betel yaprağı ve sarımsakla pişirilir. Ghī (sade yağ) ve doğranmış paan/betel yaprakları ile yapılan çorba nefis bir yiyecek olarak kabul edilir.

paan dondurması

Hint dondurmasına, çāt adı verilen atıştırmalıklara, kokteyllere, çaylara ve daha pek çok yemeklere aroma ve tat vermek için kullanılır.

paan ile yapılmış tatlı

Çeşitli tatlılarda ve yemeklerde kullanılan paan/betel yaprağı Hint sokak mutfağının da vazgeçilmezidir. Özellikle ateş ya da yanan paan çok popülerdir. Yemesi tehlikeli olan bu paan betel yaprakları, betel fıstığı, karanfil ve kakulenin yanı sıra Hint turşusu ile hazırlanan betel yaprağı alevlenrilierek servis edilir.

ateş paan/yanan paan

Günlük hayatta Paan/Betel Yaprağı

Bir demet paan/betel yaprağı Hint kültüründe saygı ve uğurlu başlangıçların bir işareti olarak sunulur. Düğün törenlerinde yaşlıları selamlamak, yeni yılı kutlamak ve doktorlara ve astrologlara ödeme yaparken kullanılır. Güney Hindistan’da ve yakın bölgelerde, herhangi bir hayırlı vesileyle misafirlere (hem erkek hem de kadın) iki paan/betel yaprağı, fındık (parça veya bütün) ve hindistan cevizi vermek bir gelenektir. Normal bir günde bile, eve gelen evli bir kadına iki paan/betel yaprağı, betel cevizi ile hindistancevizi veya birkaç meyve ile bir dizi iplikli çiçek vermek adettir. Bu adete thambūlam denir.

Thambulam

Hint gelenekğine göre, paan/betel yaprağının betel  cevizi kombinasyonu, aşkta sadakati ve güçlü bir bağı sembolize eder. Böylece, gelin ve damadın ebeveynleri ilk kez evlilik planları hakkında iyi şanslar vermek için konuştuklarında, bir paan/betel yaprağı ve betel cevizi çiğnerler.

Paan/Betel Yaprağı Çiğneme Kültür

beten yaprağı tütünü

Paan/betel yaprağı çiğneme kültürü antik çağlara kadar uzanır ve diğer Asya ülkelerinde popüler hale gelmeden önce Hindistan’da ortaya çıkar. Paan/Betel yaprağının içine betel çevizi, sönmüş kireç, karanfil, kaküle konulur. Üçgen şeklinde katlanarak veya yuvarlanmış bir şekilde servis edilir. Çiğnendikten sonra tükürülür veya yutulur.

Farsça yazılmış bir OrtaÇağ yemek kitabı Nimatnama-i Nasiruddin-Shahi’de en kaliteli paan/betel yaprağı çiğneme tütünü hazırlanırken üzerlerine gülsuyu serpildiğini ve buna safran da eklendiğini anlatılır. Eserde ayrıntılı paan/betel yaprağı çiğneme tütünü hazırlama da anlatılır.  İbn Battuta bu uygulamayı şöyle anlatır: “Paan/betel yaprağı, asma gibi yetiştirilen bir ağaçtır. …Bunun meyvesi yoktur ve sadece yaprakları için yetiştirilir… kullanımı, yemeden önce betel cevizinin alınmasıdır. Bu hindistan cevizine benzer, ancak küçük topaklar haline gelene kadar parçalanır. Paan/betel yapraklarını üzerlerine biraz kireç ve parçalanmış betel cevizi konukur. Bunlar ağzına alıp çiğnenir.”

paan sarma

Yemek tarihçisi ve yazar Puşpeş Pant her ailenin kendine özgü paan/betel yaprağı içe tütünü hazırlama bir tarifi olduğundan söz eder.

Örneğin bazıları tembul cevizini sütte kaynatır, bazıları ise gül suyuna batırır. Hanımlar, paan/betel yaprağı yapımına kendi becerileri göstermek için çeşitli teknikler geliştirir. Hazırlanan paan/betel yaprağı tütünü khās dān (özel sunum) adı verilen özel bir kapalı tabağa yerleştirilir. Paan/betel yaprağı çiğneme nedeniyle oluşan tükürük için kaplar yapılır. Tükürük kapları genellikle gümüşten olup karmaşık tasarımlarla süslenir.

Bazen damak temizleyici ve sindirime yardımcı olarak kullanılsa da paan/betel yaprağı genellikle kafein benzeri bir uyarıcı gibi etki gösterir ve bağımlılık yapar. Diş ve diş eti çürümesine neden olabilir. 21. yüzyılda paan/betel yaprağı çiğneme hem sağlık hem de çevre kirliliği konusunda önemli bir sorun olarak görülür. Çünkü Paan/betel yaprağı çiğneme çeşitli hastalıklara sebep olmakla birlikte uyuşturucu gibi bağımlılık yapar.  Aynı zamanda kullanıcılar ortaya çıkan tuğla kırmızısı tükürüğü kaldırımlara tükürülmesi çevre kirliliğine yol açar.  Bu nedenle çeşitli eyaletlerde özellikle tütün içeren paan/betel yaprağı satışlarına sınır getirilmeye çalışılır veya doğrudan yasaklanır.  Bazı bölgelerde halka açık yerlerde paan/betel yaparağı çiğneme suyunu yere tükürenler para cezasına çarptırılır.

Hindu dininde Paan/Betel Yaprağı

ritüelde paan

Paan/ betel yaprağı Hinduların dini yaşamında önemli bir rol oynar. Hindu mitolojisinde pann/betel yaprağı ile ilgili üç anlatım yer alır. Bunlardan ilkine göre paan/betel yaprağı ölümsüzlük iksiri için okyanusun çalkalandığında okyanustan çıkması, ikinci Hanuman’ın Rāma’nın mesajını Sitā’ya ilettiğinde Sitā’nın mutluluğun ve takdirinin sembolü olarak onu bir betel asması ile süslemesidir. Üçüncüsü ise din adamlarının Arcuna’dan racaugya yacña uygulaması için ondan paan/betel yaprağı istemsi üzerine Arcuna’nın Yılan krallığına (naga loka) gidip getirmesidir. Ayrıca, doğu Hindistan’nın klasik bir halk evlilik şarkısı, Himalayalar paan/betel yaprağının doğum yeri olarak geçer. Tanrı Şiva ve eşi Parvatī’nin paan/betel yaprağının tohumlarını bu dağa ektiği söylenir.  Bu nedenle Paan/ betel yaprağı Hindu dini ritüellerinin en önmeli parçası kabul edilir ve o olmadan uygun bir ritüelin geçekleşmeyeceğine inanılır. Tamamen hazırlanmış bir paan/betel yaprağı sunulduğunda tanrı-tanrıçanın ibadetten memnun kalacağı düşünülür. İbadetlerde delik yapraklı, kuru olan ve ortasından yırtılmış tpaan/betel yaprakları kullanılmaz.

Bazı bölgelerde insanlar önemli bir toplantıya, mülakata, sınava veya işe gittiklerinde paan/betel yaprağı yaprağını cebinde, çantasında veya çantasında bulundurur.  Bu yaprağın şans ve uğur getirdiğine, kişinin görevde başarıya ulaşacağına inanılır. Yine Pazartesi günleri tanrı Şiva’ya paan/bete yaprağı sunmanın arzuları gerçekleştireceğine, çarşamba günleri tanrı Ganeşa’ya paan/betel yaprağı sunmanın hayattaki her türlü sorunu hafifletmeye yardımcı olacağı düşünülür.